LÜĞƏT

 A

 

Ağaz – burada: ilk, əvvəl

Ağı – zəhər

Alçaq – urada: təvazökar, sadə

Amit – yer adı

Aznavur – burada: yekəpər

 

B

 

Başına əlləmə düşsün – başına kül olsun

Bərxurdar – burada: bələd, tanış

Bəstəri-möhnət – möhnət (qəm, dərd) yatağı

Bidar – oyaq, ayıq

Bikar – işsiz

Bimar – xəstə

Biməsəl – örnəksiz, ibrətsiz

Biş – çox, artıq

Bivayə – Hər şeydən məhrum olan; hamisiz, köməksiz

Bülənd – uca, yüksək

Bünyad – bünövrə

Bürran – kəsən, iti, kəsici, kəskin (qılınc, xəncər)

Büti-ziba – büt: ibadət edilən şey; ziba: bəzəkli, gözəl

 

C

 

Cəng – dava, müharibə

Cüda düşmək – ayrılmaq, ayrı düşmək

Cünun – dəlilik

Ç

 

Çeşmi-giryan – ağlar göz

Çövkan –

Çub – çubuq.  Burada: balaban nəzərəd tutulur

 

D

 

Dam – burada: həbsxana

Dəhri –müxalif – o dünya

Dəmi-İsa – İsa peyğəmbərin nə­fə­si

Dəmsaz – burada: həmsöhbət

Dərbar – şahın sarayı

Dərdmənd –dərdli, qüssəli,xəstə

Dəvayi-dərd – dərdin dərmanı

Dilgir – qəmli

Duş – çiyin

Dürfəşan – burada: inci kimi sözlər danışan

 

E

 

Ehya qılmaq – canlandırmaq, qüv­vət vermək

 

Ə

 

Əbləh – axmaq, sarsaq

Ədəm – yoxluq

Əfğan – fəryad, nalə

Əhli-bəsər – görən, anlayan adam­lar

Əqvam – qohumlar

Əmval mal – dövlət

Ənis – munis, dost, yaxın yoldaş

Ərbab – burada: başa düşən adam­­lar

ərbədə – dava, qalmaqal

Əsbabı-mənahi – qadağan edilmiş alət

Əqdəm – əvvəl

Əqrəb – göydəki on iki bürcdən biri

Ələmdar  – bayraqdar

Əsrar – sirlər

Əsrari-nihan – gizli sirlər

Əzm etdi – burada: hərəkət etmək

 

F

 

Faiq – üstün

Farigül-bal – ürəyi asudə, könlü rahat; dinc, qayğısız

Fəsanə – əfsanə

Fasid – pozuq, pozulmuş

Fəvaid – faydalar

Fəzail – fəzilətlər

Fiqh – şəriət məsələlərindən bəhs edən dini elmlərdən biri

 

G

 

Gərdən – boyun

Giryan – ağlaya-ağlaya

Gövsər – cənnətdə bulaq

Guş qıl – qulaq as

Günə – cür

Gürg – canavar, qurd

 

H

 

Həbib – sevgili, dost

Həcər – daş

Hədiqeyi-cud – səxavət, comərd­lik bağçası

Həqayiqi-raz – sirli həqiqətlər

Həmrah – yoldaş

Hərəm­xana – şah sarayının qadın­lara aid olan hissəsi

Həsənnənə, Həsənbaba, Xaçbulaq – yaylaq adları

Həşəm – qulluqçu və nökərlər

Huşyar – ağıllı, düşüncəli, şüurlu, dərrakəli

 

X

 

Xab – yuxu, röya

Xanəbərəndaz – ev yıxan, ev da­ğı­dan

Xeyl – camaat, tayfa

Xələf – oğul, övlad

Xəmidə – əyri

Xəvas – xasiyyət

Xişm – qəzəb, hiddət

Xoş zəban – xoş dilli, xoş danışıqlı

Xub – burada: gözəl, dilbər

Xuban – burada: gözəllər, göy­çəklər

Xüşk –quru

Xüttə – ərazi, yer

 

İ

 

İkən – çox

İxtilat – söhbət

İqtibas – bir sözü, cümləni və ya fikri eynilə, yaxud məzmunca başqasının əsərinə alma, götürmə

İstiqfar qılmaq – üzr istəmək, bağışlanmağı xahiş etmək

İtab – məzəmmət

 

K

 

Kəlb – it

Kələssər etmək – burada: ağacların ucunu kəsmək

Kəmin(ə) – aciz, həqir

Kəpəz, Murov, Musa, Qoşqar – dağ adları

Kəvakib – ulduzlar

Kəyan – İran şahlarına verilən ümumi ad

Kütah – qısa

 

Q

 

Qafil – xəbərsiz

Qəbail – qəbilələr

Qəhr – qəzəb, hirs, hiddət

Qissə – burada: hadisə, əhvalat

Qılman – cənnətdə xidmət edən oğlan. Şair meyi kövsər, saqi­­ni isə qılman hesab edir

 

L

 

Ləhni-Davud – Davudun gözəl, təsirli səsi

 

M

 

Mah – ay (klassik şeirdə gözəlin surətinə işarədir)

Məclisi-ürfan – dərk edənlər məclisi

Məqdur – mümkün olan

Mənhus – nəhs, pis

Məni – məna

Mərdin – “Dədə Qorqud” dastanında coğrafi ad

Mərkəb – minik heyvanı

Mərrix – Mars planeti

Mərufi-tamami-xasü-amız – bütün camaat içində tanınmışıq

Mərz – sərhəd

Məsqətür-rəsi  – 1. Anadan olan yer, doğulduğu məkan; “Vətən, yurd”

Minbəd – bundan sonra

Miraxur – tövlə başçısı

Mötad – adət edilmiş, vərdiş edil­miş

Mübn – aydın, əyan, aşkar

Mükərrər – çox, dəfələrlə

Müqim – sakin, yaşayan, yerləşən

Mül – şərab

Münkir – inkarçı

Mürəxxəs –azad

Müstəcme – toplayan, cəm edən

Müstövfi – maliyyə naziri

Müttəle – xəbərdar

Mütəvəcceh olmaq – rəğbət bəsləmək

Müzəkka – zəkalı, ağıllı

 

N

 

Nabəkar – yaramaz, alçaq

Naleyi-zar – xəstə naləsi

Naxun – dırnaq

Nar –od, atəş

Natəvan – tabsız, zəif

Neyrəng – hiylə

Nəqşi-süvər  – naxış və surətlər

Niknam – adı yaxşılığa çıxmış, yaxşı ad qoymuş

Nikuxah – başqasının yaxşılığına çalışan; xeyirxah

Nisbət etmək – əlaqələndirmək. Burada: tay tutmaq

Növi-cəmadət – cansız əşyalar

 

Ö

 

Övsaf – vəsflər

 

P

 

Pak  təmiz, saf

Payan – axır, son, nəhayət

Payi-bəstə – ayağıbağlı

Peyda – burada: var oldu

Peydərpey – bir-birinin ardınca

Peyğam – xəbər, sifariş

Pənbeyi-qəflət – qəflət pambığı

Pəriru – pəri üzlü

Pərtövi-rüxsareyi – sübhan-alqışlanmalı üzün işığı, nuru

Pədərsüxtə  – atası yanmış (fars dilində söyüş)

Pünhan – gizli

 

R

 

Rəxnə – ziyan, zərər

Rəviş (söz rəvişi) – burada: söz meydanında; söz yolunda

Rəyasət – rəhbərlik, başçılıq

Rizayi – İranda toxunan bir növ yun qumaş

Rövşən qıl – söylə, bildir

Rüxsar – üz, sifət, yanaq

 

S

 

Sası – azğın

Seyran – seyr etmə, gəzmə

Səktə – sükut, sakitlik

Səlatin – sultanlar

Sər – baş

Sərdar  – hərbi nazir, baş komandan

Sərəfraz – başı uca

Sirişk – göz yaşı

Siyasət – burada: cəza

Suyi-məhbub – burada: məhbu­bun yanına

Sürahi – su və ya şərab tökmək üçün uzunboğaz şüşə qab

 

Ş

 

Şatir – böyük adamların qabağında gedib yol açan

Şəhla – tünd-mavi

Şəbi-hicran – ayrılıq gecəsi

Şəhd – bal

Şəhriyar – hökmdar, padşah

Şəmayil – surət, şəkil

Şəms – günəş, gün

Şikəstə – üzgün, əldən düş­müş

Şuriş – qarışıqlıq, çaxnaşma, şuluqluq

Şümar – say, hesab

 

T

 

Təbdil – dəyişdirmə

Tədrici-məbadi – tədrici – yavaş-yavaş, məbadi –başlanğıc

Təəllül – bəhanə gətirərək işdən boyun qaçırma

Təəhhüd etmək – öhdəsinə götürmək, boynuna çəkmək

Təhəyyür – heyrət içində, mat-məəttəl

Təqrirat – söhbət, izahat

Təmkin – vüqar, özünü ağır aparma

Tən – tənə, rişxənd

Təşəxxüs satmaq – özünü çəkmək

Tişə – külüng, balta, kərki

Tuti – tutuquşu

Tüklü quş – Oğuz tayfalaraında müqəddəs sayılan ağ sunqur quşu (şahin)

Türfə – 1. Nadir, görünməmiş; 2. Qiymətli hədiyyə, töhfə   

 

Ü

 

Ülfət – alışma, ünsiyyət

Üyub – eyiblər

 

 

 

V

 

Vaqifi-kar – işləri bilən

Varis – mirasa yiyələnən, vərəsə

Vərdi-həmra – qırmızı qızılgül

Vüsul olmaq – çatmaq , yetişmək

Y

 

Yassar – burada: qorxaq

 

Z

 

Zail – yox olan, heç olan

Zəbanə – şölə

Zəbun – zəif, qüvvətsiz

Zəmzəm – Kəbənin yaxınlığında olan bir quyunun suyu. Müsəlmanlar onun suyunu müqəddəs hesab edirlər.

“Zici-Uluğbəy” – Uluğbəyin (məşhur özbək alimi) tərtib etdiyi astronomiya cədvəli

Ziri-qəm olmaq – qəmə batmaq, qəm dəryasına girmək